[ 7 - 9 -2006 ]
Σε λίγες μέρες συμπληρώνονται 5 χρόνια από την επίθεση των άραβων τρομοκρατών στις ΗΠΑ. Παρά το γεγονός ότι το χρονικό διάστημα είναι σχετικά μικρό, δύο ταινίες κάνουν αυτό το διάστημα την εμφανισή τους με σκοπό να καταθέσουν τη δική τους άποψη για τα γεγονότα εκείνης της μέρας. Το World Trade Center του μακριά-από-μας Oliver Stone και το United 93 του Paul Greengrass σίγουρα ρισκάρουν με την τόσο πρόσφατη κυκλοφορία τους καθώς οι νωπές μνήμες των γεγονότων μπορεί σίγουρα να στείλουν πολύ κόσμο στα ταμεία, αλλα και να προκαλέσουν το χλευασμο όλων σε περίπτωση που η προσέγγιση δεν είναι η σωστή.
Το United 93 ασχολείται με τη τέταρτη και μοναδική πτήση στην οποία οι τρομοκράτες δε μπόρεσαν να πετύχουν το στόχο τους, τη σύγκρουση του αεροπλάνου με το Λευκό Οίκο. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχουν δύο εκδοχές που επικρατούν στη κοινή γνώμη για τη τύχη του αεροπλάνου, καθώς πέρα από αυτή της ταινίας στην οποία η αυτοθυσία των επιβατών έστειλε το αεροπλάνο εκτός στόχου, πιστεύεται από πολλούς πως το αεροπλάνο δέχτηκε τα πυρά των ενόπλων δυνάμεων. Απλά το αναφέρω χωρίς να το συμμερίζομαι, όπως και κατανοώ παρά την μεγάλη έρευνα του Greengrass κανείς δε μπορεί να ξέρει ακριβώς τι έγινε μέσα στο αεροπλάνο. Οι σκοποί πάντως του σκηνοθέτη ξεφεύγουν ευτυχώς από μάθημα ιστορίας και αυτό είναι και ένα από τα ατού της ταινίας. Ο βασικότερος στόχος του φιλμ είναι να αποτυπωθεί στη κάμερα με ανατριχιαστική αληθοφάνεια η εκδοχή του σκηνοθέτη όσο για τη πορεία του αεροπλάνου όσο και για την αντιμετώπιση των πολλαπλών τρομοκρατικών χτυπημάτων από αρμόδιες υπηρεσίες των ΗΠΑ.
Ο παραπάνω στόχος λοιπόν επιτυγχάνεται σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Τελειώνοντας αν κάποιος δεν ήξερε πως έβλεπε μυθοπλασία, θα ορκιζόταν πως παρακολούθησε ντοκυμαντέρ που κατέγραφε τα αληθινά γεγονότα. Τρία σημεία είναι αυτά στα οποία δούλεψε ο Greengrass και επέφεραν αυτό το αποτέλεσμα. Πρώτα απ' όλα κατέγραψε τα πάντα με κάμερα στον ώμο, πιστεύοντας δικαιολογημένα πως μόνο έτσι θα πετύχαινε τη νευρικότητα που απαιτείται στην εικόνα για να καταγράψει τα όσα ακραία συνέβαιναν. Δεν υπάρχει ούτε για δείγμα σταθερό πλάνο, κάτι που πιθανά να ήταν τρομερά κουραστικό για το μάτι του θεατή, όμως με την ακατάπαυστη ροή γεγονότων μοιάζει πολύ φυσιολογικό. Δεύτερο σημαντικό σημείο είναι η πλήρης απουσία γνωστών ηθοποιών, κάτι που προφανώς δεν έγινε για οικονομικούς λόγους αλλά για να μη ταυτιστεί μια ευρέως αναγνωρίσιμη φιγούρα με κάποιον από τους ήρωες της ταινίας.Απλά καθημερινά πρόσωπα σαν αυτά που βλέπουμε στο δρόμο όλοι μας εμφανίζονται, παραχωρώντας έτσι το ρόλο του πρωταγωνιστή στα ίδια τα γεγονότα, τα οποία - για να φθάσουμε και στο τρίτο - παρουσιάζονται με ένα φοβερό μοντάζ. Όταν σε κάθε στιγμή της ταινίας τα τεκταινόμενα αφορούν πολλά άτομα σε διαφορετικό σημείο η δουλειά του μοντέρ αυτομάτως είναι επίπονη. Μια απότομη παρέκκλιση του αεροπλάνου από τη πορεία του για παράδειγμα ακολουθείται από τις αντιδράσεις των αεροπειρατών, των ομήρων, των αεροσυνοδών, των υπεύθυνων του δικτύου εναέριας κυκλοφορίας, του στρατού, του αεροδρομίου. Με πολύ υπομονετικό μοντάζ βλέπουμε πάντα τις αντιδράσεις όλων,το πρόβλημα συνεννόησης των τελευταίων φορέων, το άγχος και την αμηχανία που έχουν για το τί άλλο μπορεί να τους φέρει αυτή η απίστευτη ημέρα.
Όχι ότι το καθαρά οπτικό κομμάτι είναι κάτι εύκολο, η μεγαλύτερη όμως δοκιμασία της ταινίας ήταν αναμφίβολα το αν θα πάρει θέση υπέρ ή κατά κάποιων για τα γεγονότα της ημέρας. Εκτός αεροπλάνου υπερτονίζονται κυρίως η προφανής αμηχανία των υπεύθυνων και αργότερα το ότι κανείς δε μπορεί να πάρει ευθύνη για αποφάσεις. Η αμηχανία ως ένα σημείο κρίνεται φυσιολογικη, κανείς άλλωστε όταν ξυπνάει το πρωί και πάει στη δουλειά του - και μάλιστα τη πρώτη μέρα της προαγωγής του!! - δε περιμένει να του συμβόυν 4 ταυτόχρονες αεροπειρατείες. Παρακολουθούμε το ξεκίνημα μιας φυσιολογικής μέρας, σε βαθμό ίσως πιο λεπτομερειακό από ότι έπρεπε, μέχρι και τις πρώτες αντιδράσεις απορίας για τις ύποπτες φωνές από τα αεροπλάνα, τους καπνούς από το World Trade Center που κανείς δε ξέρει τί είναι. Από εκεί και πέρα όταν γίνεται προφανές ότι υπάρχει οργανωμένο σχέδιο αεροπειρατιών εκτός του υπεύθυνου της διοίκησης εναέριας κυκλοφορίας, ο οποίος αν και δεν ήταν επιβάτης της πτήσης είναι ίσως η πιο ηρωική μορφή της ταινίας, κανείς δε ξέρει τι αποφάσεις να πάρει. Διαταγές να απογειωθούν στρατιωτικά αεροπλάνα και αναίρεση τους στη στιγμή. Δεκάδες πτήσεις γίνονται αυτόματα ύποπτες, κάθε φωνή που ακούγεται από αεροπλάνα μοιάζει πλεόν επικίνδυνη. Η κινηματογράφιση αυτού του αλαλούμ κριτικάρει ανοιχτά το γεγονός πως όλοι σχεδόν οι υπεύθυνοι λόγω και ανικανότητας κρύφτηκαν πίσω από τα γραφεία τους μη μπορώντας να σώσουν έστω και ένα μικρό μέρος της παρτίδας.
Εντός της πτήσης United 93 κρύβεται όμως η μεγαλύτερη δύναμη του φιλμ. Πρώτα απ'ολα τα κοντινά πλάνα στα πρόσωπα των τρομοκρατών την ώρα που διαρκεί η επίσης λεπτομερειακά περιγραφόμενη προετοιμασία της. Ειδικά ο πιλότος των τρομοκρατών με εμφάνιση στελέχους μεγαλοεταιρίας γεμίζει συγκίνηση - άσχετα αν είναι ο "κακός" της υπόθεσης - με ένα χάος σκέψεων στο μυαλό του καθώς μόνον αυτός και οι 3 συνεργάτες του γνωρίζουν πως ότι και να γίνει τις επόμενες ώρες θα είναι σίγουρα νεκροί. Η εσωτερική δύναμη και τα πιστεύω που πρέπει να έχεις για να φτάσεις σε κάτι τέτοιο αποτυπώνονται στο μάλλον θλιμμένο πρόσωπο του. Την ώρα της αεροπειρατίας ο Greengrass καταγράφει το άγχος και των επιβατών και των τρομοκρατών. Οι επιβάτες βλέποντας πώς βρίσκονται κοντά στο τέλος μέσα από ένα πλήθος τεράστιας συγκινησιακής φόρτισης σκηνών, τηλεφωνούν στους δικούς τους να τους πουν τα τελευταία λόγια της ζωής τους. Αντιδράσεις που θα είχε ο κάθε άνθρωπος είτε ειναι αμερικανός, είτε ρώσος, είτε ιάπωνας. Και όταν αποφασίζουν να πάρουν τη κατάσταση στα χέρια τους το κάνουν όχι για τη πατρίδα τους, αλλά για να σώσουν τους εαυτούς τους, γιατί θέλουν να ξαναδούν τους αγαπημένους τους. Δεν βλέπουμε σούπερ ήρωες αλλά ανθρώπους που βρέθηκαν στη λάθος στιγμή και πάιζουν μόνοι τους τη τελευταία παρτίδα μήπως και καταφέρουν και σωθούν. Κανείς μα κανείς δε λεεί, ούτε υπονοεί πως κάνει ότι κάνει γιατί ειναι πατριώτης. Η εξέλιξη αυτής της απόπειρας των επιβατών κινηματογραφείται μοναδικά και νομίζω πως το τελευταίο τέταρτο τουλάχιστον ξεχνιέται πολύ δύσκολα.
Ο Greengrass έβαλε στο μίξερ περιπέτεια και ανθρώπινο δράμα βασισμένα σε πρόσφατα αληθινά γεγονότα - συνδυασμό εκρηκτικό και βγήκε ζωντανός. Η ταινία είναι δείγμα συνειδητοποιημένου και ώριμου ανθρώπου που όπως και στο Bloody Sunday χρησιμοποιεί την επικαιρότητα και μάλιστα τις πιο άσχημες στιγμές αυτής όχι τόσο για να αποδώσει δικαιοσύνη και ούτε ευτυχώς για λόγους προπαγάνδας. Ως μικρή ένσταση θα προτιμούσα την αφιέρωση στο τέλος - η ταινία αφιερώνεται στα θύματα της 11 ης Σεπτεμβρίου - να την έκανε και για τα αντίστοιχα του Αφγανιστάν τους μήνες που ακολούθησαν ή και για να το γενικεύσουμε προς τα όλα τα θύματα και των 2 πλευρών των μακροχρόνιων εχθροπραξιών μεταξύ ΗΠΑ και αραβικών χωρών. Τίποτα σαν αυτό που έγινε δε γίνεται τυχαία, για τα πάντα υπάρχουν λόγοι και αφορμές και σπάνια φταίει μόνο η μία πλευρά
